موسیقی ما – «برگزیده آثار رضا ورزنده (جلد اول)» به همراه یک لوح فشردۀ صوتی، با آوانگاری و تنظیم «رامین صفایی» و مقدمه و توضیحات شهاب مِنا توسط انتشارات «خنیاگر» در حالی منتشر شده است که می‌توان این اثر را نخستین کتابی دانست که درباره‌ی این نوازنده‌ی برجسته سنتور منتشر شده است.  

رضا ورزنده (۱۳۵۵تا ۱۳۰۵)  یکی از مطرح‌ترین سنتورنوازان معاصر و نوازنده‌ای صاحب‌سبک است. او با سبک و شیوه‌ای کاملاً شخصی سنتور می‌نواخت و در هنر بداهه نوازی سنتور توانا بود. توجه به جملات آوازی، ریزهای پر، تحرک بسیار در اجرای جمله‌ها، سونوریته شفاف اما ویژه و خاص از ویژگی‌های ساز او به شمار میرفت. سنتور او نیز منحصر به فرد بود و اندازه‌ای متفاوت نسبت به سازهای مرسوم داشت. هنگام نواختن معمولاً، حوله‌ای روی سیم‌ها انداخته، آن‌گاه روی ساز می‌نواخت. شخصی بودن و درونی بودن سبک ورزنده و عدم تدریس شیوه او سبب شد که شیوه سنتورنوازی ورزنده چندان گسترش نیابد. او بهمن سال ۵۵ در حال نواختن سنتور درگذشت. محمدرضا شجریان که خود با سنتور آشنایی دارد پس از مرگ ورزنده گفت: «وقتی در سال ۱۳۵۵ ورزنده درگذشت، همان روز به یاد او قدری سنتور نواختم و بعد از آن دیگر هیچ‌گاه دست به این ساز نزدم.»

این اثر حاضر شامل ده قطعه ضربی برگزیده از نواخته‌های رضا ورزنده در هر یک از دستگاه‌ها و آوازهای موسیقی ایرانی (جز نوا و راست‌پنجگاه) نت‌نگاری شده است. نت‌نگاری هریک از قطعات به دو صورت است، هم در گام اصلی براساس اجرای ورزنده با سنتور یازده‌خرک می‌کوک و هم با انتقال، تنظیم و مضراب‌گذاری برای سنتور نُه‌خرک سُل‌کوک در راست‌کوک‌های متداول نگاشته شده است. در مقدمه اطلاعاتی موثق درباره‌ی شرح‌حال، سنتور و مضراب خاص رضا ورزنده به‌همراه تصاویر و در لوح فشردۀ ضمیمه نواخته‌های ورزنده جهت درک بهتر صدادهی و حالات اجرایی او درج شده است.

این کتاب با هدف آشناییِ کلی با شیوۀ سنتورنوازی رضا ورزنده تهیه شده و گزیده‌ای از آثار او را در دستگاه‌ها و آوازهای مختلف در ‌بر می‌گیرد. نگارنده در این مجموعه تمامی تلاش خود را به‌کار برده تا آوانگاری قطعات تا حد امکان، چه از نظر استخوان‌بندی و چه از نظر تزئینات و ریزه‌کاری‌ها، به اجرای واقعی نزدیک باشد.

موسیقی ما – آلبوم موسیقی بی‌کلام «مارال» اثر تازه‌ای از هامون بهرامی‌مقدم با همراهی مصباح قمصری به زودی منتشر و با تیراژ گسترده در سراسر کشور در دسترس مخاطبین قرار خواهد گرفت.
 
آلبوم «مارال»، شامل هفت قطعه با عناوین «نازلی»، «جست‌وجو»، «پروانه»، «انعکاس»، «مارال»، «شونه به سر» و «آزادی» است که با آهنگسازی و نوازندگی هامون بهرامی مقدم و مصباح قمصری به اجرا در آمده است.
 
بهرامی مقدم در این مجموعه به نوازندگی سنتور و قمصری به نوازندگی بم کمان و سازهای کوبه‌ای پرداخته‌اند و همچنین تنظیم خط باس و کوبه‌ای، میکس و مسترینگ و تولید اثر نیز بر عهده مصباح قمصری بوده است. این مجموعه در دو استودیوی استیج و گات به ضبط رسیده و احسان نیک‌فرجام در ارائه عکس جلد و بهارک عباس‌زاده در طراحی آن، همکاری داشته‌اند.
 
سازنده اثر در یادداشتی، ضمیمه آلبوم نوشته است: «سنتور نوازی در صد سال گذشته تجربه‌های متفاوتی را پشت سر گذاشته است. موسیقی دانان و نوازندگان کوشیده‌اند تا با شیوه‌های مختلف نوازندگی و رویکرد‌های گوناگونی همچون توجه به موسیقی کلاسیک غربی و یا نگاه‌های بومی و ملی به ارزش‌های این ساز بی‌افزایند و باعث تغییر در تکنیک‌ها و شیوه‌های اجرایی آن شده و آن را در مسیر تکامل قرار دهند. این تغییرات از سویی با انتقاد و از سوی دیگر با تشویق‌های شنوندگان متخصص و دوستداران این ساز اصیل ایرانی روبه‌رو بوده است. این اثر می‌کوشد فارغ از جهت‌گیری‌های خاص در نوازندگی یا ملودی‌پردازی با مخاطب عصر خود ارتباط برقرار کند. استفاده از صدای بم کمان که دارای شخصیت مستقل است، در ضمن همراهی سنتور، ذهن شنونده را متوجه خود می‌سازد و هم چنین خط کوبه‌ای میان صدای این دو پیوند ایجاد می‌کند و باعث تحرک بیشتر ملودی‌ها می‌شود.»
 
هامون بهرامی‌مقدم، فارغ‌التحصیل دانشگاه عالی موسیقی است که آهنگسازی آلبوم موسیقی «عبور از مه» به خوانندگی علی زند وکیلی، همکاری با گروه‌های مختلف موسیقی و اجرای کنسرت‌های داخلی و خارجی را در کارنامه هنری خود دارد.

موسیقی ما – سینماهای ایران این روزها میزبان فیلمی هستند که موضوع آن محرم و روایت متفاوتی از امام حسین (ع) و عاشورا است. فیلم‌سینمایی «هیهات» از این جهت با آثار دیگر تفاوت دارد که برای اولین‌بار چهار کارگردان با چهار اپیزود آن را تولید کرده‌اند. «هادی نائیجی»، «دانش اقباشاوی»، «روح‌الله حجازی» و «هادی مقدم‌دوست» کارگردانان این پروژه هستند که «هیهات» را با تهیه‌کنندگی «محمدرضا شفیعی» روانه پرده نقره‌ای کرده‌اند. اما یکی از بخش‌های جالب این فیلم، موسیقی آن است که توسط «مسعود سخاوت‌دوست» ساخته شده است. این آهنگساز جوان که سابقه ساخت موسیقی فیلم‌هایی نظیر «شیار ۱۴۳»، «بدرود بغداد» و «نفس» را دارد در تعامل با چهار کارگردان، قطعات گوناگونی را برای «هیهات» ساخته و در تیتراژ پایانی هم با «حسام‌الدین سراج» همکاری کرده است. به سراغ مسعود سخاوت‌دوست رفتیم و دقایقی را با او هم‌کلام و از روند تولید موسیقی این فیلم مطلع شدیم که در ادامه می‌خوانید:
 

• *چگونه وارد پروژه «هیهات» شدید و مهمترین سوال این است که مگر می‌شود برای یک فیلم‌سینمایی با چهار اپیزود متفاوت و چهار کارگردان موسیقی ساخت؟

من با دو کارگردان این پروژه دوستی و همکاری از گذشته داشتم. با تهیه‌کننده «هیهات» هم کار «ماهی سیاه کوچولو» انجام داده بودم و با ایشان هم آشنایی داشتم. این پروژه یک مقدار مشکل بود چون چهار کارگردان و چهار اپیزود و موضوعات خاصی داشتیم و باید موسیقی متفاوتی را هم به کار می‌بردیم. اینطور نبود که بتوانیم مشابهتی به لحاظ سبک و سیاق میان اپیزودها ببینیم اما همه اپیزودها تم واحدی داشتند که آن هم پرداختن به موضوع عاشورا بود. اما در رابطه با ساخت و پرداخت موسیقی این چهار اپیزود باید بگویم سعی من بر این بود که با جداسازی جغرافیای موسیقایی، اولین تفکیک را در بخش موسیقی این فیلم ایجاد کنم. تنها موضوع واحد موسیقی فیلم، ملودی واحد یا همان تم اصلی موسیقایی ما بود ولی این تم در هر اتمسفری که قرار می‌گرفت بر مبنای مناسبت همان اتمسفر تغییرات پیدا می‌کرد. سبک و سیاق کار بیشتر تم و واریاسیون و نگاه به موسیقی این فیلم، کلاسیک بود.
 

• *از بیان جمله نگاه به موسیقی این فیلم، کلاسیک بود چه منظوری دارید؟

منظور من به سبک کلاسیک موسیقی فیلم، یعنی تم و واریاسیون بود. در چهار اپیزود «هیهات»، چهار سبک مختلف موسیقایی داشتیم. در یک اپیزود فقط موسیقی محلی داشتیم یا در اپیزود دیگر کار ما کاملاً کلاسیک و شهری و حتی ارکسترال بود. در اپیزود دیگر ترکیب از این دو سبک را داشتیم و موسیقی هم حالت نظامی و مارش‌گونه بود. یک اپیزود هم داشتیم که در عراق ضبط شده و بازیگر آن هم عرب بود و در آن از سازهای همان دوره یعنی سازهای بین‌النهرینی استفاده کردیم. می‌توانم بگویم که من چهار گونه موسیقی با چهار نگرش کاملاً متفاوت و چهار ارکستراسیون متفاوت برای این فیلم کار کردم. اما تنها نکته واحد بین این چهار اپیزود، ملودی اصلی بود. ما این ملودی اصلی را یک بار با سازهای محلی ایرانی می‌شنیدیم، یک بار با سازهای بین‌النهرینی می‌شنیدیم، یک بار با سازهای کلاسیک می‌شنیدیم و یک مرتبه هم با سازهای نظامی به گوش مخاطب می‌رسید.
 

• *پس از اتمام تولید فیلم، موسیقی را ساختید یا در حین روند ضبط پروژه موسیقی را می‌ساختید؟

سه اپیزود فیلم را دیدم و ساختم و در یک اپیزود همراه با ساخته‌شدن بخش‌های باقی‌مانده، موسیقی را ساختم. اما می‌توانم بگویم که عمده فیلم را دیدم و سپس موسیقی آن تولید شد. موسیقی باید علاوه بر بیان تفاوت اپیزودها، وحدت آنها را هم نشان می‌داد. می‌توانم بگویم هر چهار اپیزود وحدت خوبی دارند.
 

• *در این روند با توجه به مضمون فیلم، از موسیقی عزاداری استفاده نکردید؟

سعی کردم اگر هم از ملودی‌ها و نواهای محلی قرار است استفاده کنم به شکل پنهان و زیرساختی باشد. به شکل مستقیم سراغ موسیقی عزاداری نرفتم چون ترجیح می‌دادم که نگرش معاصرتر به موسیقی این کار داشته باشم و خواستم از آن ملودی‌ها استفاده اندک و آنها را واریاسیون یا دگرگون کنم. در دو اپیزود از چنین ملودی‌هایی استفاده کردم اما به صورت نامحسوس و زیرپوستی بود.
 

• *پس فکر کنم از سازهای مرسوم عزاداری مثل سنج و دمام استفاده نکرده باشید.

از سازهای بادی نظیر «ترومپت» استفاده کردم که پایه ثابت تعزیه و عزاداری است استفاده کردم و این ساز در یکی از اپیزودها، ساز اصلی بود. اما استفاده‌ای از سازهای کوبه‌ای نداشتیم.
 

• *ضبط موسیقی فقط در تهران انجام شد؟

عمده بخش‌های مربوط به ضبط و میکس و مسترینگ در تهران بود اما بخش عمده ضبط موسیقی این فیلم در شهر قزوین و روستاهایش و همچنین شهرهای «ابهر» و «زنجان» انجام شد. همچنین از نوازنده‌های بومی آن منطقه استفاده کردم.
 

• *در ابهر یا نقاط روستایی قزوین، تجهیزات استاندارد و کافی برای ضبط موسیقی وجود داشت؟

بحث تجهیزات مطرح نبود و من به دنبال بهره‌مندی از حضور نوازندگان محلی بودم. همانند یک نوازنده «بالابان» که در منطقه زنجان و ابهر، ایشان را پیدا کردم و در موسیقی این فیلم حضور داشتند. به دلیل اینکه رفت و آمد برای ایشان مشکل بود، ترجیح دادم که ایشان در بستر همان شهر باشند و سعی کردم از ایده‌هایی که در همان محل به ذهنم می‌رسد استفاده کنم. دعوت از آن نوازنده باعث می‌شد تا کمی از قدرت خلاقیتشان به دلیل معذب‌شدن کم شود و به همین دلیل من به محل سکونت ایشان رفتم. حتی برای نوازندگی ترومپت هم سعی کردم از نوازندگان خیلی حرفه‌ای و کلاسیکی که در ارکسترهای بزرگ ساز می‌زنند استفاده نکنم و از یک نوازنده کاملاً محلی استفاده کردم که در تعزیه‌ها می‌نوازد. برای ایشان هم سعی کردم ضبط به گونه‌ای پیش برود که معذب نباشند و بداهه‌نوازی کنند و من از آن بداهه‌ها در کمپوزیسیون و آهنگسازی استفاده کردم. این نکته را هم بگویم که همه نوازنده‌ها ایرانی و شصت درصد آنها بومی نواحی مختلف هستند و برخی نوازنده‌های این پروژه حتی نت‌خوانی هم بلد نبودند. اما به راحتی این موسیقی را اجرا کردند و اصطلاحاً به شکل گوشی نواختند.
 

• *«هادی مقدم‌دوست» درباره اپیزود چهارم «هیهات» گفته بود که سعی کردند از فیلم‌ها و عکس‌های رزمندگان حاضر در جنگ‌های سوریه و عراق استفاده کنند. شما برای ساخت موسیقی این اپیزود چه رویکردی داشتید؟

در اپیزود چهارم دو رویکرد داشتیم. یک رویکرد شهری مربوط به خود بغداد و همسر آن پزشک بود. در آن قسمت روی جلوه‌های شهری بودیم و از یک جنس موسیقی شهری و معمولی استفاده کردیم. خواستم که اتمسفر تعلیق و سردرگمی و استرس را برای آن کاراکتر داشته باشد و از سازهای کلاسیک نظیر پیانو استفاده کردیم. یک قسمت دیگر مربوط به صحنه‌های کاملاً رئال جنگ می‌شد که لوکیشن تغییر می‌کرد و داخل نخلستان و خرابه‌های شهر می‌رفت. در قسمت دوم، ارکستراسیون هم تغییر می‌کرد. محوریت ارکستراسیون با یک چنگ محلی بین‌النهرینی است و یک تم تکرارشونده دارد اما نگاه موسیقایی باز هم رئال نیست. چون من رئالیته را در سکوت روی یک صحنه می‌بینم. ذره‌ای ملودی می‌تواند به فضای رئال یک صحنه فیلم آسیب بزند. به محض اینکه از صحنه‌های رئال خارج می‌شدیم باز هم موسیقی ارکسترال را به شکل دیگری می‌شنیدیم. در نهایت به انتهای فیلم می‌رسیم که حالت سمفونیک دارد و همه ارکسترها با هم می‌نوازند تا ما را به تیتراژ پایانی برسانند.
 

• *اما به نظر من مهمترین بخش موسیقی «هیهات»، تیتراژ پایانی آن بود که با صدای «حسام‌الدین سراج» تولید و منتشر شد.

همینطور است و برای من هم مهمترین قطعه فیلم همان موسیقی تیتراژش بود. چون یک تجربه جدیدی در حوزه باکلام برای من محسوب می‌شد و پیش از این به صورت جدی موسیقی باکلام کار نکرده بودم. فعالیت مختصری در حوزه موسیقی پاپ داشتم اما این اولین کار سنتی من در موسیقی باکلام محسوب می‌شد. ارکستراسیون این قطعه یک مقدار جدید بود و برای تیتراژ آخر از پنج ویلنسل استفاده شده بود و ارنج و هماهنگی این برای تصنیفی که پس‌زمینه ایرانی دارد سخت بود. قرار بود فقط همین پنج ویلنسل باشد اما برای اینکه کمی از غلظت مدرن‌ بودن ارکستراسیون کم کنم، ساز پیانو و یک پرکاشن هم به آن اضافه کردم. این کار تیتراژ را برای آقای «حسام‌الدین سراج» پخش کردم و با همفکری ایشان، تغییراتی هم لحاظ کردیم تا مخاطبان تیتراژ بیشتر شود. در نهایت اجرا شد و ارکستراسیون این کار برای یک تصنیف ایرانی برای خود من جذاب بود. شعر را هم که آقای «عبدالجبار کاکایی» سروده بودند.
 

• *همکاری با این خواننده سخت نبود؟

اولین‌بار بود که با یک خواننده موسیقی سنتی کار می‌کردم و اولین‌بار بود که تصنیف می‌ساختم. برای اولین‌بار بسیار لذت‌بخش بود و دو بار برای ضبط به استودیو رفتیم و آقای سراج با توجه به تجربه‌ای که داشتند در مدت زمان کوتاهی کار را به سرانجام رساندند. به نظر من هنوز هم آن نوای روحانی و معنوی در صدای آقای سراج جریان دارد و بسیار جذاب است.
 

• *اکنون که این فیلم روی پرده است، از تجربه چنین پروژه سنگین و متفاوتی و خصوصاً تجربه همکاری با چهار کارگردان برای ما بگویید که چطور بود؟

هنگام دریافت پیشنهاد فیلم «هیهات» فکر می‌کردم مشکلات زیادی داشته باشم چون هر کارگردان یک ایده و نگرش دارد. گاهی اوقات آهنگسازان فیلم با یک کارگردان هم نمی‌توانند بدون مشکل کار کنند. قرار هم بود که این چهار کارگردان در روال یک نگرش وحدت‌گونه کار کنند. یعنی علاوه بر اینکه باید موسیقی کاملاً منطبق بر آرا و نظرات کارگردانان هر اپیزود باشد، باید آهنگساز در یک کلیتی هم به این موضوع نگاه کند. در اولین نگاه آماده مشکلات زیادی بودم ولی وقتی وارد کار شدم برخی کارگردان‌ها را یک یا دو بار ملاقات کردم. به راحتی با پیشنهادات من کنار آمدند و به یک تفاهم ساده‌ای رسیدیم و توانستم با کمترین میزان مشکل، چهار اپیزود متفاوت را در عین وحدت تم و ملودی پیش ببرم. صورت قضیه یک مقدار مشکل است اما در طول کار با کارگردانان در همان نگاه اول به تفاهم خوبی رسیدم و موسیقی در زمان کوتاهی به سرانجام رسید.
 

• *نکته دیگر در مورد «مسعود سخاوت‌دوست» این است که چرا حضورش در سینما کلاً با فیلم‌های جنگی گره خورده است؟ «بدرود بغداد»، «شیار ۱۴۳»، «گلوگاه» و «نفس» و اکنون «هیهات» دلایل سوال من محسوب می‌شوند.

آهنگسازی زیاد من برای فیلم‌های دفاع‌مقدس و مذهبی با اقبال خوبم ارتباط دارد و خودم دخلی در این موضوع ندارم. در موسیقی تئاتر به دلیل کار آقای آذرنگ جایزه فجر را گرفتم و آن هم موضوعش جنگ بود. این اقبال من است و خودم در آن نقشی ندارم و معمولاً برای این ژانرها به سراغم می‌آیند. در ژانرهای دیگر هم کار کرده‌ام و فیلم‌هایی که چنین موضوعی دارند برایم موفقیت‌آمیزتر بوده است. در سال جاری فیلم «سایه‌های موازی» را روی پرده داشتم و فیلم «طعم شیرین خیال» به کارگردانی آقای «کمال تبریزی» هم از جمله پروژه‌های دیگر من بودند که موضوعات متفاتی داشتند.
 

• *قصد ایجاد وقفه در همکاری با پروژه‌های جنگی را ندارید تا منجر به تکرار نشود؟

کارهایی که به من پیشنهاد می‌شود هرکدام دارای ارزش‌های زیاد و متفاوتی به لحاظ سوژه، کارگردانی، فنی و بازیگران و… دارند. حتی اگر خودم هم بخواهم، پیشنهادهای خوب باعث می‌شوند که نتوانم از ژانر دفاع مقدس فاصله بگیرم. مثلاً فیلم «شیار ۱۴۳» اثر تحسین‌شده‌ و قابل توجهی بود که نمی‌شد به سادگی از کنارش گذشت. البته باید بگویم که کارهای دیگری در ژانر دفاع مقدس به من پیشنهاد شده که رد کرده‌ام ولی این آثار از نظر خودم ارزشمند بودند و آنقدر به لحاظ محتوا و فرم تأثیرگذار بودند که توان ردکردن نداشتم.
 

• *و غیر از موسیقی تئاتر و فیلم، با خواننده یا پروژه آلبوم خاصی مشغول همکاری نیستید؟

در حال حاضر به صورت انحصاری با خواننده خاصی همکاری نمی‌کنم اما با برخی دوستان از جمله آقای «سعید آتانی» صحبت‌هایی را انجام داده‌ایم و تقریباً در حال کار هستیم و پیش‌بینی زمان انتشار ندارم. به زودی چهار آلبوم از مجموعه آثارم منتشر خواهد شد که با نشر «جوان» همکاری کرده‌ام ولی این آثار باکلام نیستند. قصد دارد تا پایان سال جاری با چند خواننده به صورت جدی همکاری را شروع کنم.