موسیقی ما – همچنان غزل‌هایش در هیاهوی آثار مختلف حرف‌های بسیاری برای گفتن دارد و البته این از شاعری که از همان کودکی شعر گفته و همچنان بعد از نیم‌قرن، به اصول وفادار مانده، بعید نیست. «محمدعلی بهمنی» پس از سال‌ها حضور به عنوان یکی از مهم‌ترین و تاثیرگذارترین شاعران و ترانه‌سرایان ایران همچنان به فعالیت‌هایش ادامه می‌دهد. عصر یک روز تابستانی در حالی که دوران نقاهت پس از بیماری را سپری می‌کرد، با او دیدار کردیم و دربارۀ ترانۀ امروز ایران و همچنین روند بیماری‌ای که چندی قبل با آن مواجه شده بود، صحبت کرده‌ایم.
 

• * ابتدا دربارۀ روند بیماری‌تان توضیح می‌دهید؟‌

بیماری هدیه‌ای است که خداوند برای انسان می‌فرستد و باید از آن استقبال کرد. خدا هیچ‌گاه به بشر، «بد» نمی‌دهد. انسان هر چیزی را باید تجربه کند. من نیز مدتی بود که درگیر این بیماری بودم و شاید در این میان اندکی هم کم‌کاری کردم؛ برای اینکه می‌توانستم زودتر ماجرا را پیگیری کنم که ماجرا چنین ابعادی پیدا نکند. اما حالا هم آن را به فال نیک می‌گیرم؛ چون این بیماری باعث شد تا بیماری‌های دیگری هم مشخص شود تا بتوانم آن را درمان کنم. برای مثال متوجه شدم قلبم مشکلی دارد که تاکنون نمی‌دانستم یا اینکه در کلیه‌ام یک کیست وجود دارد. به هر حال در اینجا لازم می‌دانم توضیح دهم که من سال‌ها تجربۀ حضور در بیمارستان را نداشتم و مدام در ذهنم این بود که در بیمارستان‌ها چه اتفاقاتی می‌افتد؟‌ به خصوص این‌که در این مدت حاشیه‌های بسیاری در این خصوص شنیده می‌شد. در این میان بیمارستانی که من در آن بودم باعث شد که روند درمانی‌ام بسیار مثبت انجام شود و اکنون بسیار خوشحالم که وضعیتِ متفاوتی حاکم بود.
 

• * عجیب است. آن هم در شرایطی که این روزها خیلی‌ها از پزشکان گلایه دارند…

بله. من هیچ‌وقت از بیمارستان خصوصی خوشم نمی‌آمد. چون فکر می‌کردم اگر آدم خود را هم‌درد دیگران می‌داند، باید از شرایط مشابهی بهره بگیرد. به هر حال این بیماری فرصتی شد تا از نزدیک با این ماجرا روبه‌رو شوم. البته من از بیمارستان «مدرس» حرف می‌زنم که برای من شگفتی‌ساز شد. شاید باورتان نشود، اما من احساس می‌کردم که در خانۀ خودم هستم. اتفاقاً خوب است که میان این بلواها و شکایت‌ها، این نقطه‌نظر هم دیده شود تا مردم، همۀ پزشکان و بیمارستان‌ها را با یک دید نبینند.
 

• * شما نگاهِ شاعرانه‌ای به بیماری دارید.

به عقیدۀ من این دریافت‌ها لازم است تا انسان از هر رنجی که می‌برد، برداشت درونی‌تری دریافت کند. ضمن این‌که من معتقدم خودمان به بیماری‌ها تعارف کرده‌ایم که بیایند. نه تنها بیماری که هر لحظۀ زندگی یک تجربه است، منتها به شرطی که به شکل درونی به آن نگاه کنید. از نگاهِ بیرونی بیمار یا شخص در حال رنج بردن است، اما به نظر من انسان در مسلک زندگی‌اش باید رنج بکشد. خودِ من دیر به این باورها رسیدم. اما واقعیت این است که دردهایی می‌تواند خودش درمان شود و حتی اگر این اتفاق نیفتد هم بیشتر مواظب خودش و همراهانش است.
 

• * چطور می‌شود به این قدرت رسید که از این رنج‌ها برای بهتر زندگی کردن استفاده کرد؟ این رنج‌ها در زندگی شاعرانه و ادبی شما تا چه اندازه تاثیر گذاشته است؟‌

البته من اصلاً موافق این نیستم که انسان منتظر باشد که یک رنجی به سراغش بیاید و این فرصتی شود تا تاثیر هنری روی آن بگذارد؛ چون هنر اصلاً کاشف رنج است. اصلاً دلیلی ندارد که رنج سراغ خود شخص بیاید. این همه پیرامون ما رنج وجود دارد. رنجی که شاعران جهان از آن صحبت می‌کنند را الزاماً خودشان تجربه نکرده‌اند. بسیاری از شاعران جهانی شرایط زندگی‌شان اتفاقاً بسیار خوب بوده، اما عمیق‌ترین مسایل و رنج‌های بشری را در اشعارشان بیان کرده‌اند و این تفاوت یک شاعر با انسان‌های دیگر است.
 

• * البته بیشتر شعرهای شما امیدبخش است.

به عقیدۀ من در بیانِ امید و امیدواری نیز شاعر به این مساله صحه می‌گذارد که رنجی وجود دارد و در مقابلش باید امیدی و حضوری داشت و این اصل هنر است. ببینید داشتنِ نگاهِ اجتماعی خیلی زیبا است. اما گاهی بدون آگاهی کامل، این نگاه می‌تواند خام باشد. در این میان ممکن است عده‌ای این اشعار را برای مدت کوتاهی تایید کنند، اما چون پشتوانۀ درونی ندارد، بعد از مدتی دستِ شاعر به اصطلاح رو می‌شود. اگر نگاهِ اجتماعی به برداشت‌های شخصی محدود شود، تاثیرپذیری‌اش کوتاه می‌شود و بدل به شعاری می‌شود که عمر کوتاهی دارد. گاهی در بیان برخی شعرها هنرمند می‌خواهد پیرامونش را متوجۀ خودش کند که اتفاقاً بد نیست، چون باید ابتدا او را بشناسند و بعد کارش را تجزیه و تحلیل کنند. اما زمانی که می‌خواهیم خودمان و درکمان را از رنج جهانی و پیرامون بیان کنیم، باید به یک آگاهی طولانی مدتی دست پیدا کنیم.
 

• * البته موافق هستید که ترانه و شعر ما از اجتماع دور شده و حتی عاشقانه‌ها هم تاثیرگذاری قبلی را ندارد؟

نباید هم داشته باشد. این هم از دیدگاه من دلیل خودش را دارد. ترانۀ امروز اسیر شرکت‌های تولید آلبوم است. مدیران برخی شرکت‌ها درک خوبی از هنر و شعر ندارد؛ حیثیتی که موسیقی پاپ دیروز داشت به این خاطر بود که به شکل کنونی کنسرت‌ها برگزار نمی‌شده است. در گذشته، جذبۀ کلام و موسیقی اهمیت داشت؛ اما اکنون به خاطر برگزاری کنسرت‌ها، شرکت‌ها، شعری را که از نظر شعر و ترانه جایگاهی داشته باشد، اصلاً قبول نمی‌کنند. حرفشان هم این است که نیاز مردم این است.
 

• * نیاز مردم همین است؟‌

نمی‌دانم، اما می‌بینیم که کنسرت‌هایشان شلوغ‌تر می‌شود. واقعیت این است که اگر شما بخواهید یک آلبوم آبرومند بیرون بدهید، باید صدها میلیون تومان هزینه کنید. اما عده‌ای این کار را با چند میلیون تومان انجام می‌دهند و به همین خاطر سلیقۀ مردم تنزل پیدا کرده و همه همین آثار را می‌خواهند و می‌خوانند.
 

• * اصلاً به نظر می‌رسد که اکنون ترانه‌سرا حذف می‌شود و خود خواننده‌ها اشعار آثارشان را می‌گویند.

دقیقاً. اکثر آنها این کار را می‌کنند. مساله خیلی پیچیده‌تر از آن است که آدم بخواهد بازش کند. چند شرکت آبرومند هم که داریم، کنسرتشان نمی‌تواند اندازۀ این شرکت‌ها با استقبال روبه‌رو شود. اما در واقع مساله‌ای که باید دربارۀ آن بحث کرد، این است که چرا مردم ما باید این‌ها را گوش کنند؟
 

• * از آن طرف در این سال‌ها عنصر شعر و ترانه از موسیقی سنتی ما حذف شده است. در موسیقی گل‌ها نقش ترانه‌سرا به اندازۀ آهنگساز و خواننده پرقدرت بود.

من سال ۴۳ به رادیو رفتم. آن زمان اصلاً اجازه داده نمی‌شد که شعری به عنوان ترانه به آهنگسازی داده شود تا ملودی رویش بسازد. همه روی ملودی کلام می‌گذاشتند. در آن زمان کلامی روی ملودی می‌گذاشتند که اسمش «مهر» بود، ببینید این اسم چقدر عاطفی بوده است؟ الان شما یک آهنگساز را پیدا نمی‌کنید که بداند مهر چیست. ضمن آنکه موسیقی خودمان هم دچار این سرگردانی شده است. موسیقی و ملودی هم به آن قدرتمندی نیست و خود موسیقی‌دانان هم با یکدیگر مشکلات بسیار زیادی دارند. اعضای گروه مدام عوض می‌شود و مجموع این دلایل است که باعث می‌شود یک کار خوب زیاد دیده نشود.
 

• * با این اوصاف شما نگران ترانۀ امروز نیستید؟‌

نگران ترانه نیستم. چون در حال حاضر ترانه‌هایی گفته می‌شود که به عقیدۀ من، حتی نسبت به ترانه‌های گذشته می‌توانند جلوه‌های بیشتری برای فردا داشته باشند؛ اما متاسفانه شنیده نمی‌شوند. کدام شاعری حاضر است که به آهنگسازی شعری بدهد که رویش موسیقیِ بد بگذارد؟ ‌اگر شما سفری به شهرستان‌ها داشته باشد و با شاعران و ترانه‌سرایان آشنا شوید، متوجه می‌شوید که شعرشان از چه ابهتی برخوردار است و با تمام محدودیتشان شعر و ترانه‌هایشان تا چه اندازه شکوهمند و بکر مانده است. اما اینها دیده و شنیده نمی‌شوند. در جشنواره‌های شعر لیست‌هایی را حقنه می‌کنند که اصلاً نمی‌دانی چطور باید اینها را شاعر بدانی و در این میان کدام شاعرِ درست حاضر است که نامش در کنارِ اینها قرار گیرد؟ هنر ممکن است در روزگاری دیده نشود؛ اما راه خودش را ادامه می‌دهد و وارث فرداها است.
 

• * این سلیقه را چطور می‌توان ارتقا داد؟

باید رسانه‌ها در این زمینه تلاش کنند. چون شرکت‌های موسیقی تنها به سود مالی خود فکر می‌کنند.

موسیقی ما – در حالی که این روزها موسیقی تلفیقی از اقبال زیادی برخوردار شده و سانس به سانس گروه‌های تلفیقی بلیت‌های خود را سولد‌آوت می‌کنند، پایبند ماندن به سنت‌های حالا دیگر کلاسیک شده آلترناتیو راک، شهامت خاص خودش را می‌طلبد خاصه آنکه همچنان پایبند قانون دهه هشتادی نواخته نشدن سینتی‌سایزر در یک بند راک، مانده باشد.

«جایی برای همیشه» اثری از گروه راک «سه نقطه» مصداق این موضوع است. استفاده هایپر افکتیو از گیتار الکتریک و بهره‌گیری از ریف‌های دیستورشن سرتاسری با آکوردهای محدود از خصوصیات بارز آلبوم «جایی برای همیشه» است و به همه این‌ها اضافه کنید، آوازی که می‌خواهد رها باشد و فضاهای آزادتری را در خواندن کلام روی این شکل و شمایل از موسیقی تجربه کند.

آرش رستمی برای وکال این اثر، خیلی تلاش نکرده که تکنیکی بخواند، صدای رستمی در نقاط اوج واقعاً حجم ندارد و نزدیک به جیغ می‌شود. همانطور که افکتِ استفاده شده در بعضی از قطعات برای گیتار الکتریک هم جیغ می‌کشد و آواز را یله‌تر و رهاتر می‌کند اما در عین حال اعتماد به نفس دارد و تلویحاً به شیوه خواندنش افتخار می‌کند و آواز مداوماً به خودش کش و قوس می‌دهد. اینها عالی است؛ دوست دارد یاد «ریدیوهد» بیفتیم؛ اما در این خودنمایی‌ها زیاده‌روی نمی‌کند. در حد همان یادآوری می‌مانند و به گرته‌برداری نمی‌رسند.

با این همه اما همچنان معضل اساسی گروه‌های ایرانی، گریبان‌گیر گروه «سه نقطه» هم هست؛ وقتی شعر فارسی می‌خوانند انگار شعر انگلیسی می‌خوانند. «ر» را با چرخاندن و لوله کردن زبان به سمت بالا تلفظ می‌کنند تا خارجی شود و شاید این برخاسته از نوستالژی ایرانی‌های دهه شصتی‌ از راک‌های دهه‌های ۸۰ و ۹۰ میلادی باشد و بدتر از این، برای رسیدن به سر ضرب و ایجاد هماهنگی با کشش نت‌ها بر اساس ملودی، کلمات فارسی را با تأکیدها و تلفظ اشتباه می‌خوانند. انگار یا فارسی، زبان مادری‌شان نبوده یا در حال درآوردن ادای انگلیسی‌زبانان هستند هرچند که بدانیم چنین نبوده است و تنها سهل‌انگاری در انتخاب شعر و ترکیب با ملودی سبب این اتفاق شده باشد.

 اگرچه هنوز راکرها به فرمول درستی برای هماهنگی لهجه سازها و منطبق کردنش با لهجه کلام فارسی دست نیافته‌اند و فغان‌های گیتار الکتریک را دشوار می‌شود با آکسان‌گذاری‌های خاص زبان فارسی و گویش تهرانی پاسخ گفت اما تجربه‌های زیادی در موسیقی راک بوده‌اند که فارسی‌شان درست بوده، کلمات را معوج و جملات را از شکل ادای اصیلشان منحرف نکرده‌اند تا وکال خودشان را بر کشش‌ها، تکرار‌ها و فواصل زمانی منطبق کنند. حتی تجربه موسیقی «هوی متال» با شعر مولانا را هم داشته‌ایم که تجربه موفقی محسوب شده است زیرا مولانا را فرضاً با لهجه محله برانکس نیویورک نخوانده‌اند! غزل مولانا را با گویش روان فارسی خوانده‌اند و اتفاقاً خلوص بالایی از هم‌خوانی با مضامین هوی‌متال و شعر مولانا هم نشان داده شده است.

ساده‌ترین فعالیت برای عبور از چنین معضلی از همان ابتدای ساخت ملودی روی کلام باید آغاز شود. نخست نیاز به بیان فصیح در شعر است یعنی شعری انتخاب یا سروده شود که یا از فصاحت برخوردار باشد یا از اوزان عروضی یا هجایی مناسب موسیقی مورد استفاده و ایقاع متناسب با سبک بی‌نصیب نباشد و در مرحله دوم تفسیر مناسب آهنگساز از این فصاحت و موسیقی بیانی است که منجر به تلفیق درست کلام و موسیقی شده و به تبع آن حتی استخراج خلاقانه‌ترین ملودی‌ها و هارمونی‌ها از دل موسیقی کلام مورد استفاده، ممکن می‌شود.

همان‌طور که پیشتر اشاره شد در میان گروه‌های راک ایرانی تنها «سه نقطه» نیست که با این معضل روبرو است و به جز چند استثنا، اجرای کلام فارسی در موسیقی راک اغلب با مشکل مواجه می‌شود در حالیکه به راحتی می‌توان با انتخاب شعر مناسب و تلفیق درست ملودی با آن و چیدمان صحیح، کاملاً به این مسئله چیرگی یافت. استفاده از اشعاری با وزن‌های نیمایی، ترکیبی، ترکیب‌های وزن و بی‌وزنی و دارای سطرهای کوتاه و بلند، پیشنهادی است که روند ممزوج شدن مناسب کلام و موسیقی آلترناتیو را بهبود می‌بخشد. در این میان حتی با توجه به نامحدود بودن و فراخ بودن عرصه موسیقی آلترناتیو، به استقبال ایده‌های نو برای به کارگیری کلام هم رفت و از جعل‌ها و بازی‌های نحوی گوناگون برای منطبق شدن هرچه بیشتر «فرم» موسیقی بر «کارکرد» آن روی مخاطب، استفاده کرد.

موفق‌ترین قطعات آلبوم «جایی برای همیشه»، دو آهنگ آخر آن یعنی «پژواک» و «دوباره» هستند؛ آنجا که موسیقی الهام گرفته شده از صافیِ زیست فردی آهنگساز، خواننده و نوازندگان عبور می‌کند و با حواس متناسب با اثر نشانه‌گذاری می‌شود. تکرارهای مناسب که فرم‌ را برجسته می‌کنند با اجرایی مناسب در تنظیم، لحظاتی رهایی‌بخش را برای شنونده می‌سازند و اگر همین دو قطعه نبودند، می‌شد آلبوم را برای شنیدن به کسی توصیه نکرد اما به خاطر همین دو قطعه هم که شده، شنیدن کل این آلبوم را به موسیقی‌بازها پیشنهاد می‌کنم.

مشخصات آلبوم:
عنوان: جایی برای همیشه
نام گروه: سه نقطه
اعضای گروه: آرش رستمی (خواننده و گیتار آکوستیک)، کیان شمس (گیتار الکتریک)، سروش اعتصامی (گیتار الکتریک)، عطا تاسه (گیتار بیس) و آریا ضمیری (درامز)
میکس و مستر: فرشاد فرزادپور
طراح گرافیک: ابراهیم کاشانی
عکاس: فرزاد آریان‌نژاد
استودیو ضبط: سارنگ
ناشر: موسسه فرهنگی هنری نغمه حصار
تهیه‌کننده: افشین معصومی
تاریخ ضبط: بهار ۱۳۹۵
تاریخ انتشار: مرداد ۱۳۹۵

 

منتقد	امتیاز
مجید رئوفی (روزنامه‌نگار)
علیرضا تهرانی (خواننده و ترانه‌سرا)
حسین سلیمی (روزنامه‌نگار)
سینا چراغی (تهیه‌کننده)
محمد خلیلیان (روزنامه‌نگار)
سیامک قلی‌زاده (روزنامه‌نگار)
امیرحسین ناظم‌زاده (روزنامه‌نگار)
آرش افشار (منتقد موسیقی)