جدید 95

موسیقی ما – سهیلا صدیقی: همه‌چیز از روزهای پُرتلاطم بهمن ۵۷ شروع شد. از همان وقتی که موجی از تصانیف انقلابی در نواحی مختلف ایران ساخته شدند. قطعاتی که یا مبتنی بر موسیقی‌های نواحی مختلف، روی اشعار جدید بودند و یا اساساً برخی از موسیقی‌دانان خوش‌ذوق، آثاری با ملودی و شعر جدید تصنیف می‌کردند. از همان آثاری می‌گوییم که به واقع، مجرای ابراز احساسات خالص مردمی به شمار می‌آمدند. ما دهه‌شصتی‌ها هیچ کدام‌مان در جریان ساخت این سرودهای حماسی و انقلابی نبوده‌ایم؛ اما همه ما خیلی خوب بلدیم تک‌تک این قطعات را زمزمه کنیم و کم‌وبیش هم می‌دانیم این قطعات در زمان خودشان با محدودیت‌های فراوانی ساخته شده‌اند. مثل «بوی گل سوسن و یاسمن آید»، «به لاله در خون خفته»، «خمینی ای امام»، «ایران، ایران» و…
 
اما این آثار چگونه و در چه شرایطی ساخته شدند؟
 
اولین اثر انقلابی که از تریبون صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران پخش شد، قطعه «الله الله» با صدای رضا رویگری بود. این قطعه که در زمان خودش شوری میان مردم انقلابی به پا کرده بود، هنوز هم مورد توجه است. فریدون خشنود (آهنگساز این اثر) درباره شرایط حاکم بر جامعه در زمان تولید آن به خبرنگار «موسیقی ما» می‌گوید: «پائیز ۵۷ بود و شاه اعلام حکومت‌نظامی کرده بود. در آن زمان، تنها چیزی که آدم‌ها به آن فکر نمی‌کردند، تولید سرود بود. منظورم این است که کسی جرأت کار کردن روی سرود انقلابی را نداشت. ما آن‌شب‌ها قبل از اعلام حکومت نظامی، با شرایط سخت راهی استودیو صبا می‌شدیم. خیابان‌ها شلوغ بود و پر از توپ و تفنگ! ما هم وسایل‌مان مشکوک بود و باید آن‌ها را با دقت بسته‌بندی می‌کردیم. تا صبح در استودیو می‌ماندیم و کار می‌کردیم تا حکومت‌نظامی تمام شود. من و رویگری این کار را دونفری پیش بردیم.»
 
او درباره الهام این اثر از شرایط مردم نیز توضیح می‌دهد: «ما در این اثر سعی کردیم از حرکت‌های مردمی حمایت کنیم، از خون‌هایی که ریخته شد. شعر این اثر الهام‌گرفته از حال و هوای آن زمان است. مردم آن شب‌ها روی پشت‌بام‌هایشان می‌آمدند و شعار «الله‌اکبر» سر می‌دادند. این کار خیلی روی من تأثیر گذاشت.»
 
خشنود همچنین می‌گوید: «درامز کار را خودم نواختم و یک خط پیانو هم به رضا رویگری دادم. آن اجرایی که از گروه کر در این قطعه می‌شنوید، فقط من و رضا رویگری هستیم، نه کس دیگری! ما یک دوستی قدیمی با هم داشتیم. او صدای خاص و حزن‌انگیزی داشت و قرار بود من روی صدایش کار کنم. وقتی ایده ساخت این اثر در ذهنم آمد، دلم نمی‌خواست یک خواننده مشهور آن را بخواند؛ چون در آن صورت، یک اثر مردمی از آب در نمی‌آمد. صدای رویگری را انتخاب کردم، چون به گوش کسی نخورده بود.»
 
پخش و تکثیر اثر در آن روزهای پرالتهاب کار چندان راحتی نبود. خشنود درباره این پروسه می‌گوید: «قطعه را روی نوار کاست زدیم و مقابل مدارس، مساجد و دانشگاه پخش می‌کردیم. فردای همان روز این قطعه از رادیو شنیده شد. جالب اینکه وقتی صدا و سیما خبر پیروزی انقلاب اسلامی را اعلام کرد، این سرود در ادامه‌اش پخش شد. «الله الله» اولین سرود انقلابی بود که در ایران طنین‌انداز شد و هنوز هم باشکوه است.»
 
مشکل پیشِ روی آهنگساران و سایر هنرمندانی که قصد همراهی با تغییرات سیاسی را داشتند، عدم دسترسی به نمونه و الگویی بود که مطلوب موسیقی انقلابی بر اساس شرایط جدید باشد؛ بنابراین اغلب فعالان این ژانر، تصمیم گرفتند تا از شعارهای مردمی که از بطن کوچه و خیابان می‌جوشد، برای ساخت موسیقی الهام بگیرند. یکی از این هنرمندان «احمدعلی راغب» است که سهم قابل‌توجهی در آثار انقلابی دارد.
 
او که قطعات «خجسته باد این پیروزی»، «بانگ آزادی» و «آمریکا ننگ به نیرنگ تو» از آثار شاخص‌اش محسوب می‌شود، درباره نحوه ساخت این اثر در آن بازه زمانی توضیح می‌دهد: «با توجه به شرایط موجود آن زمان، تصمیم گرفتم برای ساخت اثر، بیشتر به شعارهای مردم توجه کنم و ببینم آنها چه می گویند. شعاری که می‌دادند، یک ملودی و تِم خاص داشت. مردم شعار می‌دادند: «الله اکبر، خمینی رهبر» از روی همین شعار و آهنگ آن، اولین سرود یعنی «این بانگ آزادی، کز خاوران خیزد» را ساختم و در فروردین ۵۹ پس از اینکه حضرت امام^(ره) برای ملت پیام فرستادند، برای اولین‌بار از رادیو و تلویزیون پخش شد. ابتدا خیلی‌ها فکر می‌کردند این سرود ملی است ولی هدف از ساخت این سرود اصلاً چیز دیگری بود.»
 
جالب این‌جا است که با قطعات انقلابی -که ما این روزها از رادیو و تلویزیون می‌شنویم- در زمان خودشان به مثابه موسیقی زیرزمینی برخورد می‌شده است. حمید شاهنگیان خالق «خمینی ای امام» در این باره توضیح می‌دهد: «آن زمان آقای سبزواری دو شعر درباره حضرت امام^(ره) به من دادند که من این دو شعر را با هم تلفیق کردم و نتیجه‌اش شد «خمینی ای امام». تا پیش از اجرای این اثر، حتی خانواده‌ام هم نمی‌دانستند که من روی این قطعه کار می‌کنم. شب‌ها که همه خواب بودند، من به پشت‌بام می‌رفتم و با یک ضبط‌صوت کوچک، کارم را انجام می‌دادم.»
 
یکی دیگر از سرودهای خاطره‌انگیز انقلاب که کمتر درباره آن خوانده و نوشته‌ایم، «بهاران خجسته باد» است. این اثر، یکی از ‌ده‌ها سرود حماسی است که در طول اوج‌گیری، پیروزی و پس از پیروزی انقلاب اسلامی، در پشتیبانی از انقلاب و مخالفت با حکومت پهلوی ساخته و اجرا شدند. این اثر، جزء معروف‌ترین و نخستین سرودهایی بود که پس از انقلاب ۱۳۵۷ و سقوط نظام پهلوی، در گرامی‌داشت سالروز کشته‌شدن خسرو گلسرخی و کرامت‌الله دانشیان به‌دست رژیم پهلوی از رادیو و تلویزیون پخش شد که البته هنوز هم پخش می‌شود. شاعر این اثر دکتر عبدالله بهزادی است که آن را به خاطر هم‌دردی با همسر انقلابی جان‌باخته کنگویی -پاتریس لومومبا- در سال ۱۳۳۹ نوشته است. اما بعدها کرامت دانشیان بخشی از این شعر را تبدیل به سرود کرد و اسفندیار منفردزاده آن را با کمترین امکانات، به کمک دوستان و همکارانش در آستانه پیروزی انقلاب ۱۳۵۷ به اجرا در آورد.
 
کرامت دانشیان با چند بیت از این شعر سرودی ساخت که خود آن را می‌خواند و حتی به بچه‌های مدرسه روستای سلیران (از توابع شهرستان مسجدسلیمان) هم آن را آموخته بود و آنها هر روز صبح سر صف مدرسه، به جای سرود شاهنشاهی این سرود را می‌خواندند.
 
اما پرسشی که در این راستا مطرح می‌شود، این است که چرا با وجود گذشت ۳۷ سال از پیروزی انقلاب اسلامی، دیگر شاهد تولید و انتشار آثار باکیفیت در این حوزه نیستیم و صدا و سیما هم صرفاً به پخش آثار قدیمی این هنرمندان بسنده می‌کند؟
 
رضا مهدوی (منتقد موسیقی) در این باره به خبرنگار «موسیقی ما» می‌گوید: «بنده اعتقاد دارم تا زمانی که جشنواره ملی سرود در کشور بنیان‌گذاری نشود و چنین جشنواره‌ای پس از مدتی ابعاد بین‌المللی پیدا نکند، سرود در ایران روز به روز افول بیشتری خواهد داشت. متأسفانه هیچ نهادی اعتقاد واقعی به سرود خالص ندارد و همه صرفاً به دنبال تولیدِ به اصطلاح «پاپ‌سرود»‌هایی هستند که اصلاً هویت ندارند.»
 
این نوازنده سنتور همچنین معتقد است: «هنرمندان ما مادی نیستند و همواره همراه و هم‌پای مردم بوده‌اند. در جریان انقلاب اسلامی، یکی از قوی‌ترین هنرها که با مردم همراه بود، همین موسیقی است. نوازنده، آهنگساز، خواننده و سراینده، با شعارهای مردمی همراه می‌شدند و آن‌ها را به شعر تبدیل می‌کردند و گروه‌های مختلف در عرصه‌های موسیقی اصیل ایرانی و پاپ، کارهایی ساختند که شنیده شد. موسیقی‌دانان همراه مردم در دوره‌های مختلف هستند و این مدیران‌اند که باید این‌ها را به طریق درست جذب و گردآوری مرده و این سرمایه‌ها را به درستی تقسیم کنند تا کارهای خوب خروجی پیدا کند.»
 
مهدوی همچنین می‌گوید: «صدها سرود در صدا و سیما وجود دارد که حتی یک بار هم پخش نشده و اگر هم پخش شده، مورد استقبال قرار نگرفته است؛ چرا که این آثار، صرفاً به صورت سفارشی تولید شده‌اند. در صورتی که در چنین موضوعی، سفارش معنای چندانی ندارد و تا زمانی که هنرمند خودش به لزوم تولید سرود نرسد و به صورت جوششی پیشنهاد چنین کاری را ندهد، تولید سروش سفارشی ره به جایی نخواهد برد.»