جدید 95

[ آرش افشار – منتقد ]

آن روزها که موسیقی پاپ دوباره در ایران جان گرفت، در عمل با دو دسته‌ خواننده روبه‌رو بودیم. آن‌ها که در تقلید هرچه بهتر از خوانندگان دوران طلایی موسیقی پاپ با هم رقابت می‌کردند و معدود خوانندگانی که هرچند کارشان بی‌تأثیر از ستاره‌های پیشین نبود، اما ویژگی‌های خاص خود را هم داشتند و چیزی بر آن‌چه بود، افزوده بودند؛ یا دست‌کم تلاش می‌کردند نفسی تازه در آن هوای تکرار و تقلید بدمند.
 
به‌طور قطع، علیرضا عصار یکی از خواننده‌های پیشرو و جدی آن روزها به‌حساب می‌آمد که مزد این نوآوری و حرکت رو به جلو را هم از مردم گرفت. پرشورترین کنسرت‌های آن سال‌ها که اتفاقاً پرمخاطب‌ترین اجراهای زنده‌ هم بودند، توسط زوج هنری علیرضا عصار و فؤاد حجازی روی صحنه رفتند. موسیقی غنی و شعورمند حجازی در کنار خوانش ویژه‌ی عصار و کاراکتر منحصر به فرد او، هم‌گام با انتخاب هوشمندانه‌ی کلام، ترکیبی درخشان و بی‌شبیه ساخته بود؛ ترکیبی که همکاری‌هایی درخشان همچون همراهی کم‌نظیر منفردزاده-فرهاد را به‌یاد می‌آورد و البته حال‌وهوا و آب‌ورنگ خاص خودش را هم داشت.
 
اما عمر این روزهای درخشان چندان بلند نبود. شاید پرداختن به اتفاقات آن سال‌ها و بررسی تأثیر عوامل اجتماعی -و البته دست‌های پشت‌ پرده- بر به‌حاشیه‌راندن خوانندگان نسل اول، در فرصتی دیگر میسر باشد؛ اما هرچه که بود، پس از آن دگرگونی‌ها نسلی تازه به میدان موسیقی پاپ آمد. همه با ویژگی‌های کلی و غالب خوانندگان نوآمده آشناییم؛ خوانندگانی که به‌لحاظ مفهومی، تنها بر احساسات سطحی متمرکزند، ملودی‌ها عمدتاً کپی‌های قوی یا ضعیف از آهنگ‌های روزِ ترکیه‌ای و یونانی‌ است (اگر به بازخوانی آن‌ها کفایت نشود)، اکثر تنظیم‌ها به ساده‌ترین شکل و بدون هیچ نشانی از دانش موسیقایی صورت می‌گیرد، صدای خواننده‌ها به سمت ‌هرچه نازک‌ترشدن (زنانه‌تر شدن!) گرایش دارد و لحن‌ها به‌شدت به‌سوی مداحی‌های مدِ روز (نه سوگ‌خوانی‌های اصیل).
در این میانه علیرضا عصار دوباره برگشته و بعد از هفت سال، با ارکستری بزرگ و با همراهی گروه کُر روی صحنه می‌رود.
 
بگذارید کمی عقب‌تر برویم… بسیاری از دست‌اندرکاران موسیقی پاپ و برخی از منتقدان این حوزه معتقدند که نسل تازه‌ی موسیقی پاپ -با ویژگی‌هایی که ذکر کردیم- نتیجه‌ی خواست مخاطبان و نیاز جامعه است. اما من لازم می‌دانم بپرسم که کدام مخاطبان؟ اگر منظور، عموم مخاطبان زیر هجده‌سال (یا به‌قولی تینِیجرها) باشد، این حرف تا حدودی درست به‌نظر می‌رسد. اما اگر تمامی مخاطبان بالقوه‌ی موسیقی پاپ را در نظر بگیریم، نتیجه به‌کلی متفاوت است. بسیاری از افرادی که روزی شنونده‌ی موسیقی پاپ ایرانی بوده‌اند، در حال حاضر ترجیح می‌دهند به موسیقی‌های تولید داخل گوش ندهند؛ چرا که این صداهای زنگ‌دارِ مویه‌وار و شبیه به هم، برای بسیاری از مخاطبان موسیقی آزاردهنده و غیر قابل شنیدن است. کلام موسیقی پاپ برای طیف گسترده‌ای از شنوندگان، هم‌چنان مهم است و عده‌ی زیادی توقع دارند در یک قطعه‌ی پاپ هم حدودی از زیبا‌شناسی و ظرافت‌های موسیقایی رعایت شود. بگذارید اسم این دسته را مخاطبان خاموش بگذاریم.
 
حالا به کنسرت علیرضا عصار برگردیم. بخش بزرگی از مخاطبانی که طی این هفت سانس در سالن میلاد حاضر شدند، از جنس همان مخاطبان خاموش هستند؛ آن‌ها که هنوز هم اگر موسیقی و کلام و صدایی درخور بیابند، به سراغش می‌روند. این استقبال گسترده، نه‌تنها نشان از جای خالی عصار در این سال‌ها دارد، بلکه خبر از کم‌کاری دست‌اندرکاران موسیقی و البته مسئولان، در معرفی و حمایت از خوانندگانی این‌چنین می‌دهد. استقبال چهارروزه از این کنسرت، در حالی‌که خواننده‌های اسم‌پیداکرده در این‌ سال‌ها به‌ ضرب و زور، اجرایی یک‌شبه را جمع و جور می‌کنند تا به‌نوعی در صحنه باقی بمانند، خبر از وجود مخاطبانی گسترده با سلیقه‌ای متفاوت می‌دهد. آن‌ها که هرچند با «خیال نکن نباشی» از سر تا ته هم‌خوانی می‌کنند، اما انتظار دارند که خواننده‌ی محبوب‌شان حرفی فراتر از عشق‌های پانزده-شانزده‌سالگی هم برایشان داشته باشد!
 
در پایان، شاید اشاره به چند نکته درباره‌ی این اجرا لازم باشد:
 
– با حضور پویا نیک‌پور (به‌عنوان تنظیم‌کننده و رهبر ارکستر) و هم‌چنین حضور نوازندگانی توانا که برخی نامداران این عرصه‌اند و شاید با بعضی هم آشنا نباشیم و بعد ببینیم که چه شایسته انتخاب شده‌اند، موسیقی درست و ارجمندی برای مخاطب تدارک دیده شده که متأسفانه مشکل صدابرداری مانع خوب شنیدن‌اش می‌شود.
 
– آن‌ها که کنسرت‌های گذشته‌ی عصار را تجربه کرده‌اند، در صحنه‌های زیادی جای خالی زنده‌یاد شاهرخ پورمیامین و هم‌چنین صدای ساکسوفون فواد حجازی را احساس می‌کنند.
 
– وقتی آهنگ‌های تازه‌ی علیرضا عصار را می‌شنویم، شاید به نظرمان برسد چه‌قدر بهتر است که در همان سبک و سیاق خودش بخواند که در دو قطعه با ترانه‌‌های روزبه بمانی (و با همان قدرت و تأثیرگذاری گذشته) به اجرا می‌رسند و با توانایی‌های خوانندگی او هم تطبیق کامل دارند و قطعه‌هایی مثل «من با توام» را به خوانندگان بسیارِ دیگری واگذارد که در این سال‌ها بارها و بارها این‌دست ملودی‌ها را اجرا کرده‌اند!

موسیقی ما – درست ۳۵سال است که آهنگسازان در جشنواره فیلم فجر برای دریافت سیمرغ بلورین بهترین موسیقی متن با یکدیگر رقابت می‌کنند. آهنگسازانی که در بین آنها، محمدرضا علیقلی با ۱۵ بار، مجید انتظامی و بابک بیات با ۹ بار و کامبیز روشن‌روان و پیمان یزدانیان با ۶ بار نامزد شدن، بیشترین تعداد کاندیداتوری موسیقی متن جشنواره فیلم فجر را به خود اختصاص داده‌اند.
 
امسال هم آهنگسازان زیادی در سی‌وپنجمین دوره از این رویداد فرهنگی حضور دارند که بسیاری از آنها چهره‌های نام‌آشنایی برای اهالی موسیقی هستند؛ مثل سهراب پورناظری و همایون شجریان که بعد از تجربه «آرایش غلیظ» بار دیگر کنار هم قرار گرفته‌اند یا کارن همایونفر، پیمان یزدانیان و ستار اورکی که در این سال‌ها معمولاً نام‌شان همیشه بین آهنگسازان جشنواره فیلم فجر دیده شده و البته حضور آهنگسازان جوان که باید دید آیا می‌توانند اتفاق تازه‌ای را رقم بزنند یا نه.
 
جشنواره امسال البته غایبانی هم دارد؛ آهنگسازان مطرحی مثل حسین علیزاده، محمدرضا علیقلی، مجید انتظامی، فردین خلعتبری و… که از بزرگ‌ترین غایبان جشنواره سی‌وپنجم به شمار می‌آیند. غیبت این افراد از این جهت بیشتر به چشم می‌آید که آنها معمولاً جزء پرکارترین آهنگسازان دوره‌های مختلف جشنواره فیلم بوده‌اند. در این میان، محمدرضا علیقلی (با سیمرغی که سال گذشته به خاطر دو فیلم «امکان مینا» و «دختر» گرفت)، در مجموع چهار سیمرغ فیلم فجر کسب کرده و از این لحاظ، در کنار مجید انتظامی و حسین علیزاده رکوردداران دریافت سیمرغ موسیقی متن فیلم به حساب می‌آیند.
 
در این گزارش نگاهی انداخته‌ایم به آهنگسازان حاضر در این دوره از جشنواره فیلم فجر و مرور کوتاهی به فعالیت‌شان در دوره‌های مختلف جشنواره فیلم داشته‌ایم. در روزهای آینده، «موسیقی ما» گفت‌وگوهایی را با این آهنگسازان منتشر خواهد کرد.
 

• پرکارترین آهنگسازان امسال

هر ساله، معمولاً چهره‌های ثابتی ساخت موسیقی فیلم‌ها را بر عهده دارند که همین موضوع باعث می‌شود با حجم زیاد فیلم‌های تولیدی، هر کدام ساخت چندین موسیقی فیلم را به‌طور هم‌زمان انجام دهند. پرکارترین آهنگساز فیلم جشنواره سی‌وپنجم بهزاد عبدی است که با ساخت موسیقی متن شش فیلم سینمایی، حضور پررنگی در این دوره دارد.
بهزاد عبدی: ۶ فیلم
کارن همایونفر: ۳ فیلم
ستار اورکی: ۳ فیلم
پیمان یزدانیان: ۲ فیلم
حامد ثابت: ۲ فیلم
علیرضا کهن‌دیری: ۲ فیلم
 

• * سهراب پورناظری و همایون شجریان

سهراب پورناظری (آهنگساز و نوازنده شناخته‌شده تنبور و کمانچه) در جشنواره امسال با فیلم «رگ خواب» به عنوان آهنگساز حضور دارد. این فیلم را حمید نعمت‌الله کارگردانی کرده که پیش از این آهنگسازی ۶ فیلمش را به «پورناظری» سپرده بود و بسیاری‌شان از جمله «آرایش غلیظ» و سریال «وضعیت سفید»، تجربه‌های موفقی هم شدند. در این اثر هم همایون شجریان به عنوان خواننده حضور دارد که توانسته‌اند با همکاری سهراب پورناظری تجربه‌ای عجیب و غریب را با هم از سر بگذرانند. اگر «آرایش غلیظ» را شنیده باشید، متوجه شکل متفاوت تصنیف‌خوانی آن شده‌اید. این‌بار هم سهراب و همایون تجربه‌ای را رقم زده‌اند که همان‌قدر آوانگارد به نظر می‌رسد؛ آن هم روی شعر «رو سر بنه به بالین» مولانا که پیچیدگی‌های خاص خودش را دارد.
 
این آهنگساز درباره‌ی تجربه‌ی «آرایش غلیظ» گفته بود: «این سبک موسیقی، تجربه جدیدی برای من و همایون بود. تجربه‌ای که به دید آلبوم موسیقی به آن نگاه نشده، بلکه مجموعه‌ای است از موسیقی متن یک فیلم که در عین حال، از نظر ساختار و اجرا پیچیدگی‌های فراوانی دارد. به‌خصوص در بخش آواز که همایون‌جان به زیبایی آن را اجرا کرده است. در واقع، در این کار، حجمی از صدای همایون می‌شنوید که تا به حال اجرا نشده است.» حالا باید منتظر ماند و دید «رگ خواب» اتفاق تازه‌ای را در جشنواره فیلم فجر رقم خواهد زد یا نه.
 

• * بهزاد عبدی

بهزاد عبدی امسال با شش فیلم در جشنواره حضور دارد و به این ترتیب، فعال‌ترین آهنگساز این بخش محسوب می‌شود که شاید همین موضوع، امکان کاندید شدنش را هم بالا ببرد. عبدی که مقدمات اولیه موسیقی را نزد فرهاد فخرالدینی آموخته، به ضبط موسیقی با ارکستر بزرگ و پر سر و صدا شهره است و اغلب مواقع، موسیقی‌‌هایش را در اوکراین اجرا و ضبط می‌کند. او تا کنون دو بار موفق به دریافت سیمرغ بلورین بهترین موسیقی متن، برای فیلم‌های «آل» (۱۳۸۸) و «مزار شریف» (۱۳۹۳) شده و امسال هم با فیلم‌های «پشت دیوار سکوت» (مسعود جعفری‌جوزانی)، «کارگر ساده نیازمندیم» (منوچهر هادی)، «سوفی و دیوانه» (مهدی کرم‌پور)، «قاتل اهلی» (مسعود کیمیایی)، «کمدی انسانی» (محمد هادی کریمی) و «ماه‌گرفتگی» (مسعود اطیابی) در جشنواره فیلم فجر حضور دارد.
 

• * کارن همایون‌فر

بیش از بیست سال است که کارن همایونفر برای فیلم‌ها و سریال‌ها موسیقی متن می‌نویسد و تا کنون برای بیش از ۶۰ فیلم سینمایی آهنگسازی کرده است. او امسال با سه فیلم «زیر سقف دودی» (پوران درخشنده)، «خفگی» (فریدون جیرانی) و «آذر» (محمد حمزه‌ای) در جشنواره حضور دارد. همایون‌فر پیش از این ۴ بار کاندید دریافت جایزه شده که برای فیلم‌های «زادبوم» (ابوالحسن داوودی) و «جرم» (مسعود کیمیایی) سیمرغ بلورین بهترین موسیقی متن فیلم جشنواره فیلم فجر را از آن خود کرده است.
 

• * پیمان یزدانیان

نام پیمان یزدانیان از آغاز فعالیت‌اش در زمینه موسیقی فیلم، همواره کنار فیلم‌سازان بزرگ و نام‌آشنا آمده و شماری از بهترین موسیقی فیلم‌ها را در این سال‌ها به خود اختصاص داده است. هر چند که در دهه نود بیشتر کارهایش با کارگردان‌هایی که کمتر نام‌شان برای مردم آشنا است اما فیلم‌های خاص تولید می‌کنند، قرار گرفت اما یکی از موفق‌ترین آهنگسازان این حوزه است که البته هنوز موفق به دریافت سیمرغ در این بخش نشده است. یزدانیان امسال با فیلم‌های «سارا و آیدا» (مازیار میری) و «بدون تاریخ، بدون امضا» (وحید جلیلوند) در جشنواره، سودای سیمرغ در سر دارد.
 

• * ستار اورکی

ستار اورکی، آهنگساز شناخته‌شده‌ی عرصه موسیقی فیلم و سریال است که در سال‌های اخیر با ساخت موسیقی فیلم‌هایی همچون «جدایی نادر از سیمین»، «ریسمان‌باز»، «ندار‌ها»، «پنج‌ستاره»، «کوچه ملی»، «اکباتان»، «استرداد»، «شبکه»، «کارناوال مرگ» و… از جمله آهنگسازهای پرکار این عرصه بوده است. این آهنگساز که به حضور در فیلم‌های دراماتیک مشهور شده، امسال با دو فیلم کوتاه و مستند «ویلایی‌ها» (به کارگردانی منیر قیدی) و «مادری» (به کارگردانی رقیه توکلی) و همچنین فیلم «فصل نرگس» به کارگردانی نگار آذربایجانی در جشنواره حضور دارد.
 

• * علیرضا کهن‌دیری

علیرضا کهن‌دیری که فعالیت سینمایی خود را از سال ۱۳۷۴ با ساخت موسیقی فیلم «عاشق فقیر» آغاز کرد، تا کنون چهار بار نامزد دریافت سیمرغ بلورین شده اما هنوز نتوانسته آن را از آن خود کند و امسال با فیلم «یک روز به‌خصوص» به کارگردانی همایون اسعدیان و «بیست‌ویک روز» (که اولین تجربه فیلم بلند سینمایی سید محمدرضا خردمندان محسوب می‌شود) در جشنواره فیلم فجر حضور دارد.
 

• * آریا عظیمی‌نژاد

آریا عظیمی‌نژاد با موسیقی متن فیلم «خوب، بد، جلف» (به کارگردانی پیمان قاسم‌خانی) یکی از آهنگسازان حاضر در این دوره از جشنواره است که حضورش در سینما و تلویزیون را تقریباً همتای هم پیش برده است. نام عظیمی‌نژاد را معمولاً کمتر در فیلم‌های طنز می‌بینیم و به گفته خودش، تا حرفی برای گفتن نداشته باشد، سعی می‌کند در این‌گونه فیلم‌ها حضور نداشته باشد. هرچند که آهنگسازی سریال «پایتخت»، نقطه عطفی در کارنامه کاری او محسوب می‌شود و حالا باید منتظر ماند و دید عظیمی‌نژاد چه اتفاق تازه‌ای را رقم زده است. او با ساخت موسیقی فیلم «میم مثل مادر» در سینما و «او یک فرشته بود» در تلویزیون توانست به جمع آهنگ‌سازان برتر ایران راه یابد که حاصل آن نامزدی بهترین موسیقی متن در جشنواره فیلم فجر و جایزه خانه سینما برای فیلم‌های چون «میم مثل مادر»، «طلا و مس» و «فرزند خاک» بوده است.
 

• * حامد ثابت

حامد ثابت آهنگساز فیلم‌‌هایی چون «آاادت نمی‌کنیم» و «اینجا بدون من»، آهنگسازِ به‌نسبت جوانی است که پیش از این، در فجر بیست‌وهشتم به خاطر «پرسه در مه» کاندید بهترین آهنگسازی شد و در فجر سی‌ویکم به خاطر «برلین منفی ۷» سیمرغ گرفت. او امسال با دو فیلم «نگار» (رامبد جوان) و «تابستان داغ» (ابراهیم ایرج‌زاد) به جشنواره آمده تا شانس خود را برای دریافت سیمرغ بلورین بیازماید.
 

• * یحیی سپهری‌شکیب

یحیی سپهری‌شکیب از کودکی با موسیقی عجین بوده و از زمانی که توانسته ساز بزند، در موسیقی فیلم‌های علیرضا داوودنژاد -که غالباً توسط پدرش بهمن سپهری‌شکیب ساخته می‌شده- به عنوان نوازنده حضور داشته است. هنرمندی که گاه گیتار نواخته، ‌گاه سه‌تار و گاهی هم تار. او در کارنامه‌اش ساخت موسیقی فیلم‌هایی چون «حریم»، «نیش و زنبور»، «فاصله»، «سه درجه تب»، «همه‌چی آرومه»، «دختر شاه‌پریون»، «آخرین سرقت» و… را دارد. این آهنگساز امسال با فیلم «فراری» (علیرضا داوودنژاد) به جشنواره آمده تا شانس خود را برای دریافت سیمرغ امتحان کند.
 

• * حبیب خزایی‌فر

حبیب خزایی‌فر امسال ساخت موسیقی دومین ساخته محمد حسین مهدویان با نام «ماجرای نیمروز» را بر عهده داشته است. این آهنگساز، پیش از این در فیلم «ایستاده در غبار» اثر تحسین‌شده محمد حسین مهدویان با او همکاری کرده. خزایی‌فر در این سال‌ها قطعات زیادی نوشته که اغلب آنها موسیقی فیلم هستند و شاید بتوان او را یکی از پرکارترین آهنگسازان موسیقی فیلم‌های مستند دانست. او تا کنون با خوانندگانی چون مانی رهنما و علیرضا قربانی نیز همکاری داشته است.
 

• * امیر توسلی

امیر توسلی آهنگسازی حرفه‌ای را از دهه هفتاد آغاز کرد و اولین تجربه حضور او در سینما به اوایل دهه هشتاد و همکاری با «سامان مقدم» در فیلم سینمایی «مکس» مربوط می‌شود. او تا کنون برای بیش از ۲۰ اثر سینمایی آهنگسازی کرده و هم‌زمان، در زمینه موسیقی سریال هم فعالیت داشته است. شاخص‌ترین پروژه‌ای که توسلی آهنگسازی آن را انجام داده، سریال «مختارنامه» به کارگردانی داوود میرباقری است. توسلی در حالی امسال با فیلم «گشت ارشاد ۲» در جشنواره حضور دارد که سال ۹۱ ناصر چشم‌آذر موسیقی اولین قسمت این فیلم را ساخته بود.
 

• * دیگران

از دیگر آهنگسازانی که در بخش موسیقی متن سی‌وپنجمین جشنواره فیلم فجر به رقابت می‌پردازند، می‌توان به هنرمندان زیر اشاره کرد:
– افشین عزیزی برای فیلم «آباجان» به کارگردانی هاتف علیمردانی؛
– بابک میرزاخانی برای فیلم «کوپال» اولین فیلم بلند سینمایی کاظم ملایی؛
– مجید پوستی برای فیلم «اسرافیل» به کارگردانی آیدا پناهنده؛
– هادی رحمانی برای فیلم «چراغ‌های ناتمام»
– رضا مرتضوی برای فیلم «سد معبر» به کارگردانی محسن قرایی
و همچنین پیام آزادی که ساخت موسیقی فیلم سینمایی «انزوا» را در دورتموند آلمان انجام داده است.