جدید 95

موسیقی ما – جشن نوروز، برجسته‌ترین آیین به جای مانده از دوران باستان و یادگاری از نیاکان ایرانی ما است. بر پایی این جشن باستانی که بزرگ‌ترین عید ملی ایرانی است، مصادف است با آغاز ماه فروردین و فصل بهار که با تجدید حیات طبیعت همراه است. در ادبیات پارسی از این آیین چون بهار جشن، جشن نوروزی، جشن نوبهاری، جشن فروردین، نوروز جلالی و جشن جم یاد شده و اکثر شاعران بزرگ ایرانی درباره‌ی نشاط و سرزندگی در بهار و نوروز و آیین‌های زیبای آن گفته‌اند. برای مثال «سعدی شیرازی» درباره نوروز می‌گوید: «صبحم از مشرق برآمد باد نوروز از یمین/ عقل و طبعم خیره گشت از صنع رب‌العالمین» مولانا نیز نویدِ سال بهتری را می‌دهد: «امروز روز شادی و امسال، سال گل/ نیکوست حال ما که نکو باد حال گل» اما در موسیقی ایران نیز به شادباش آغازِ سال نو، قطعات بسیاری خلق شده که تعدادی از آنها را با یکدیگر مرور می‌کنیم.
 

• * موسیقی لحظه‌ی تحویل سال

نوای سرنایی که سال‌ها است زینت‌بخش لحظه آغاز سال نوی ایرانیان است، برای اولین بار توسط «علی‌اکبر پور دهکردی» نواخته و در تهران ضبط شد. این آهنگ کوتاه از آن زمان تاکنون به عنوان موسیقی نوروز ایرانیان شناخته می‌شود. علی‌ اکبر مهدی‌پور دهکردی یکی از نوازندگان موسیقی مقامی و سنتی در ایران بود که در شهرکرد (چهارمحال و بختیاری) به دنیا آمد. او از سن ۱۷ سالگی کار خود را در زمینه نوازندگی سازهای محلی استان چهار محال و بختیاری همچون کَرنا، سُرنا و کمانچه آغاز کرد و بعدها نوازنده معروف کرنا و سرنا در ایران شد. نوروزنامه یا همان موسیقی هنگام تحویل سال نو که هر ساله بسیاری از ایرانیان در پای سفره هفت سین نوای آن را می‌شنوند، از آثار او است. از دیگر آثارش می توان به اجرای موسیقی سریال روزی روزگاری به کارگردانی امرالله احمد جو اشاره کرد.
 

• * بهار دلکش / محمدرضا شجریان

«بهار دلکش رسید و دل به‌جا نباشد/ از آن‌که دلبر دمی به فکر ما نباشد/ در این بهار ای صنم بیا و آشتی کن/ که جنگ و کین با من حزین روا نباشد»
«بهار دلکش» با صدای «محمدرضا شجریان» را می‌توان یکی از مهم‌ترین قطعاتِ نوروزی دانست. این قطعه از تصنیف‌های بهاری به زبان فارسی در آواز ابوعطا است که برخی آن را به درویش‌خان منسوب می‌کنند و برخی به عارف قزوینی؛ هر چند «فرامرز پایور» در کتاب ردیف آوازی و تصنیف‌های قدیمی دوامی می‌نویسد: «آهنگ از درویش‌خان و شعر از ملک‌الشعرای بهار است که در مجلس شورای ملی به نفع حریق‌زدگان شهر آمل، تخصیص داده شده و در سال ۱۲۹۴ خورشیدی خوانده و اجرا شده است. بندهای دیگر این تصنیف در دیوان عارف آمده است.»
 
«محمدرضا شجریان» این اثر را در آواز ابوعطا، گوشه‌ی حجاز اجرا کرده است. شاعر متن تصنیف محمدتقی بهار (ملک‌الشعرای بهار) است و تاکنون جز محمدرضا شجریان، خوانندگان دیگری چون عبدالله دوامی، علیرضا قربانی، سالارعقیلی و رشید بهبودف نیز این قطعه را اجرا کرده‌اند.
 
نوروز/ حسین علیزاده و شهرام ناظری
«نوروز» اثر «حسین علیزاده» با صدای «شهرام ناظری» نیز یکی دیگر از آلبوم‌های ماندگاری است که به شادباش نوروز اجرا شده است. نوروز اولین قطعه‌ی این اثر است که از روی یک ملودی کرمانشاهی در آواز بیات زند اجرا شده است. این اثر اجرای صحنه‌ای در شهر کلن آلمان در بهار ۱۹۹۰ است که پنج سال بعد از آن منتشر شد.
 
در این اثر،‌ حسین علیزاده و فرخ مظهری (تار)،‌ عبدالنقی افشارنیا (نی و سرنا)، سعید فرج‌پوری و علی‌اکبر شکارچی (کمانچه)، جمال سماواتی (رباب)،‌ مهدی ستایشگر (سنتور)، محمد قوی‌حلم (دف و دهل) و حسن زرگاری (تنبک) نواخته‌اند.
 

• * آثار ثمین باغچه‌بان

«ثمین باغچه بان» آهنگساز پیشرو ایرانی، همیشه آرزو داشت هر روز نوروز و هر چهارشنبه، چهارشنبه‌سوری باشد! در کنار قطعات بسیاری که برای کودکان سروده، چند قطعه‌ی نوروزی نیز دارد که در آلبوم «رنگین کمان» شنیده شده است. این اثر در سال ۱۹۷۸ با گروه همسرایانِ میترا و تعدادی از نوازندگان ارکستر سمفونیک رادیو وین، به رهبری توماس کریستین داوید، و تک‌خوانی قصری و اِولین باغچه‌بان اجرا شده‌است. بخش دوم آلبوم «رنگین کمون» با عنوان «چهارشنبه سوری» در سال ۲۰۱۶ به کوشش کاوه باغچه‌بان، فرزند ثمین باغچه‌بان منتشر شد.
 

• * مرتضی احمدی / حاجی فیروز

«آن مرد گنجی در سر دارد / که میان شما پخش می‌کند/ گنج مردم نادار/ مردمان دریغ شده! / گنجی از ناداری/ گردآوری شده از روزمرگی / در جهان رو به دگرگونی! / آن مرد سرود گمشده می‌خواند؛ / بازیابد خود بی خویشِ خویش را / در بَم و زیرهای آن؛ / در تهران گمشده!»‌
 
اینها را «بهرام بیضایی» درباره‌ی «مرتضی احمدی» می‌گوید. او برای نوروز هم آثار بسیاری را به اجرا درآورده است که از جمله‌ی آن می‌توان به قطعه معروف «حاجی فیروز» اشاره کرد.
 

• * بوی نوروز / حمید متبسم

«بوی نوروز» ساخته‌ی «حمید متبسم» و گروه دستان است که با صدای «ایرج بسطامی» منتشر شده است. این آلبوم دارای قطعاتی چون تصنیف اصفهان (آهنگ شیدا)، تصنیف بادهٔ شبگیر (شعر حافظ)، چهارمضراب، ‌مقدمه بوی نوروز،‌ ساز و آواز، قطعهٔ جنگ و صلح (برگرفته از استاد علی‌اکبر شهنازی)، تک‌نوازی سنتور، چهارمضراب، ساز و آواز و تصنیف بوی نوروز (شعر سعدی) است.
 

• * بوی عیدی / فرهاد مهراد

«بوی عیدی، بوی توپ، بوی کاغذ رنگی/ بوی تند ماهی دودی وسط سفره‌ی نو/ بوی یاس جانماز ترمه‌ی مادربزرگ/ با اینا زمستونو سَر می‌کنم/ با اینا خستگیمو دَر می‌کنم…» «بوی عیدی»‌ یکی از قطعاتی است که با صدای «فرهاد مهراد» به عنوان بخشی از خاطره‌ی موسیقایی چندین نسل شناخته می‌شود و در کنار بسیاری از قطعات خاطره‌انگیزش، توانسته این قطعه را نیز به عنوان یکی از محبوب‌ترین قطعات نوروزی برای مردم ایران بخواند.
 

• * نوروز / کوروش یغمایی

یکی از قطعات خاطره‌انگیز نوروزی، قطعه‌ای است که «کوروش یغمایی» خوانده است. «کوروش یغمایی» موسیقی راک را همگام با بانیان این نوع موسیقی در جهان یعنی گروه‌های رولینگ استونز و بیتلز وارد ایران کرد و موسیقی راک ایرانی را بنیان نهاد و قطعه «نوروز» نیز توانست علاوه بر مخاطبین این سبک، مورد توجه عموم مخاطبین موسیقی ایرانی قرار بگیرد.
 

• * نوروز / محمد منتشری

نوروزخوانی در این سرزمین، رسمی کهن و شیرین بود، نوروز خوانانی که پیام‌آور بهار بودند. آلبوم هفت سین با حضور «محمد منتشری» تلاشی است با آهنگسازی استاد اسماعیل مهرتاش ، ترانه های ابوالقاسم حالت و غلامرضا روحانی که «محمد منتشری» آن را به اجرا در آورده است.